Enyadatta was een mooie vrouw, die elke dag graag en vaak in de spiegel keek om haar eigen gelaat te bewonderen. Maar op een goede dag vergiste zij zich en hield haar spiegel per ongeluk achterstevoren. Geschrokken dat zij zichzelf niet kon zien, sprong ze op en begon te jammeren: mijn hoofd, mijn hoofd, ik ben mijn hoofd kwijt! Zo rende ze panisch door het huis en wilde naar niemand luisteren die haar tegensprak. Tot er een wijze vriendin langskwam die haar in het gezicht petste.
‘Auwww!’ riep Enyadatta – en kwam eindelijk tot haar zinnen, beseffend dat haar hoofd er gewoon nog was, zoals altijd.
Dit gekke zenverhaal is een mooie metafoor voor onze eigen staat van verwarring. Zijn we niet altijd ergens naar op zoek, naar iets dat ons geluk kan brengen? Misschien zoeken we het eerst in mooie spullen, in belangrijk werk, een carrière, in relaties, we zoeken erkenning. Maar we merken ten slotte dat niets van die dingen blijvende tevredenheid brengt. Wellicht komen we uiteindelijk op een spiritueel pad, we beginnen te zoeken naar het geluk, niet langer buiten- maar nu binnenin onszelf. Maar het beloofde land lijkt nog immer onbereikbaar. Hoewel de wijze meesters zeggen: ‘Je bent al een boeddha en er valt niets te bereiken’, moeten we antwoorden: ‘Nou zo voelt het bepaald niet, er ontbreekt echt nog iets, ik zie die boeddha in mezelf nog niet!’ Dus eigenlijk zijn wij net als Enyadatta die haar eigen hoofd niet kan vinden, en radeloos aan het zoeken gaat.
Maar wat is dan die boeddha in jezelf? Mijn zenmeester, Harada Tangen zei nadrukkelijk: ‘Wie en wat je dénkt te zijn, dat is zo’n misvatting!’ Het Ware Zelf is het enige werkelijke, richt je daarop, was zijn advies.
Het Ware Zelf? Ik vond het jarenlang heel raadselachtig, maar het is eigenlijk niet moeilijk, zelfs zo overduidelijk dat we er overheen kijken.
Onze gedachten komen voortdurend met interpretaties, beelden, plannen – die vooral over ‘mij’ gaan: wat ík wil, wat ik doe, wat ik voel en vind… Maar al die ideeën zijn heel veranderlijk en dus onbetrouwbaar en ongrijpbaar.
De enige werkelijke constante in het hele leven ben jezelf, als de stille getuige waaraan je ervaringen verschijnen. Ga maar na: je bewustzijn is er constant, maar wat erin verschijnt, is een voorbijgaande stroom van ervaringen. Alleen deze ‘ruimte’ van je bewustzijn waarin je hele leven voorbij komt, is er altijd. Probeer maar eens, níet bewust te zijn! Het is onmogelijk. Je aanwezigheid is er vanzelf, de hele tijd. Echter dit wat bewust is, de ‘waarnemer’, kan zichzelf niet waarnemen. Daarom besef je niet, dat jij die waarnemer bent. Zoals Enyadatta die haar eigen gezicht niet kon zien en daarom dacht dat het verdwenen was. Je denkt dat wat je gedachten je voorschotelen de werkelijkheid is, dat je die verhalen bént.
De vriendin die Enyadatta een klap in het gezicht gaf, maakte haar weer bewust: zodra ze de klap voelde, besefte ze dat haar gezicht er nog was.
Zo zouden wij ook tot onze zinnen moeten komen. Je bent niet dit lichaam, dat aldoor verandert, noch ben je die vluchtige gedachten: je bent degene die hen ervaart, hun toeschouwer. Hoe heftig het leven ook wordt, je verdwijnt niet; je bent er altijd nog, als de waarnemer.
Iets in ons is immer stil en puur aanwezig, slechts observerend, nergens in betrokken. Dit is de uiterste bodem onder ons bestaan, die niemand ons kan afnemen. De ‘ik’ die alles ervaart – maar zelf geen leeftijd heeft, geen vorm, geen plaats. Pure aanwezigheid, puur bewustzijn.
Als je hierin leert te rusten, vind je een onverstoorbare vrede. Je wordt minder geneigd om je over van alles druk te maken. Je bent niet langer bang voor wat je zal overkomen. Want je weet: het zijn slechts ervaringen en wat ik werkelijk ben, die onzichtbare aanwezigheid, blijft altijd onverstoord.
De geruststellende Sanskriet mantra die bij dit inzicht hoort, is: Soham – ik ben Dat. Of nog eenvoudiger: Ik ben.
De mantra van de Hartsoetra (waarover ik ook schrijf in het boek) verwijst er ook naar:
Gate, gate, paragate, parasamgate, bodhi svaha! Wat betekent: Voorbij, voorbij, helemaal voorbij, volledig voorbij, welk een ontwaken!
Voorbij al het denken, alle ideeën, is er alleen maar… Dit. Het zuiverste Zijn.
