Blog

Toen ik lang geleden sociale psychologie studeerde, kregen we eens college over de ‘self-perception theory’. Deze theorie is gebaseerd op experimenten waarin proefpersonen hun emoties blijken te baseren op hun gedrag. Normaalgesproken zou je verwachten dat het andersom is: dat het gedrag voortkomt uit de emoties. Maar nu, zelfs al werd het gedrag aan de proefpersonen opgelegd van buitenaf, baseerden zijn hun gevoelens erop.  In één experiment bijvoorbeeld moesten proefpersonen een potlood dwars tussen hun lippen houden terwijl ze tekenfilms bekeken. Dankzij hun kunstmatig afgedwongen glimlach, vonden deze mensen de tekenfilms veel grappiger dan de mensen in de controlegroep zonder potlood. De ‘self-perception theory’ stelt zodoende, dat wij onze emoties vaststellen op basis van de reacties die we in onszelf waarnemen. Veel later ging ik het raakvlak van deze theorie met mindfulness zien. Want werkt het niet altijd zo? Hoe weet je het bijvoorbeeld als je verdrietig bent? Je merkt het aan de zware sensaties in het lichaam, aan de tranen in je ogen, aan de treurige gedachten en misschien aan een neiging je terug te trekken. Als je goed kijkt en de blik naar binnen richt, zul je dan ook nergens een ‘ik’ vinden die ‘verdrietig is’, als een soort mannetje in de radio. ‘Verdrietig zijn’ bestaat altijd uit een zekere verzameling van verschijnselen. Iedere keer weer een beetje anders - en altijd in beweging, niet statisch.  Elke dag, de hele dag door, zien we hoe zich van alles in ons voltrekt. Omdat we dit ‘mijn gedachten’ en ‘mijn gevoelens’ noemen, concluderen we: ‘dit is wat ik vind, dit is wat ik voel, dit is wat ik wil’.  Natuurlijk zijn er - ook zonder boeddhistische oefening - ook momenten dat we ons verbazen over wat zich in ons afspeelt, zonder het al te persoonlijk op te vatten. Vroeger paste…

Doordat ik er in die tijd zo intensief mee bezig was, begon mijn moeder Henriette ook zen te beoefenen. Ze had zelf al vele jaren meditatie-ervaring in allerlei tradities. Dus toen ik haar de beginselen van zazen uitlegde, was het niet echt nieuw voor haar. Goed rechtop zitten, kin iets omlaag. Ogen geloken, linkerhand in de rechter leggen, de duimtoppen lichtjes tegen elkaar aan. Dan de beweging van de buik volgen op het ritme van de ademhaling. Je voelt het gaan: in… uit… in… uit… enzovoort. Als je afgeleid raakt door welke gedachten ook, hoef je dat alleen maar te constateren. Dan richt je je opnieuw op de gewaarwordingen van de ademhaling. Op een goede dag ging Henriette het grote avontuur aan en kwam met haar zeventig jaar ook naar Bukkokuji toe. In zekere zin paste ze beter in de tempel dan ik. Ten eerste was ze klein van stuk en had zwart, sluik haar en bruine ogen. Zo viel ze tussen de Japanse bewoners niet echt op. Maar ze was ook rustig en stil, en schikte zich vrij makkelijk naar de nieuwe omgeving.Voor alle rituelen die er te leren waren, toonde ze een speelse interesse, maar tegelijk leek ze zich geen zorgen te maken of ze alles wel correct uitvoerde. Ik had (na vele berispingen) geleerd om altijd geluidloos over de zijkanten van mijn voeten te sluipen en met een wijde bocht om het altaar heen te lopen. Maar Henriette drentelde op haar blote voeten dwars door de hondo. De grote Boeddha passerend, herinnerde ze zich opeens, wat ik haar had uitgelegd. Ze wendde zich naar het altaar toe, om liefdevol een diepe buiging te maken. Roshisama sloeg haar gade. ‘Very good!’ bromde hij met een vriendelijke knik. Nu was ik verbaasd. Wat deed mijn moeder, dat ik niet…

In India zagen we vele kleine en grote beelden van Hanuman; vaak heel indrukwekkend.De Hindoe aapgod Hanuman is een symbool van eindeloze moed, kracht, trouw en dienstbaarheid. Het verhaal van Hanuman gaat over zijn toewijding aan Rama, wiens geliefde Sita ontvoerd is door de demonenkoning Ravana. Ravana staat in wezen symbool voor onze arrogantie, oftewel het ego. Hij is trots, impulsief, onredelijk en wreed. Hanuman zal alles doen wat hij kan om Sita terug te brengen naar Rama.Hij is zijn eigen ongelooflijke kracht ooit vergeten door toedoen van de goden, die zich door hem bedreigd voelden. Pas dan, wanneer Hanuman uit liefde voor Rama de sprong waagt om Sita te redden, herinnert hij zich plotseling zijn kracht en kan hij letterlijk bergen verzetten!Zodoende is Hanuman ook een symbool voor onze eigen verborgen kracht, die we vergeten zijn zodat we ons beperkt en zwak wanen. Maar wanneer we vanuit ons hart op zoek gaan naar wat ons werkelijk dierbaar is, zal onze oorspronkelijke natuur zich weer openbaren.  Je bent niet gescheiden, zei mijn zenmeester altijd. Je waant je klein en afgescheiden, maar alles draagt je in ieder moment. Elke ademhaling is dankzij het hele universum. De hele dag ontvangen we talloze zegeningen: het licht, de aarde, het kloppen van je hart. Je zou de hele dag wel 'dankjewel' kunnen zeggen. Het ego-denken ziet dit niet; dat ziet alleen problemen en tegenstellingen. Is vol verlangens, bezwaren en klachten.  Val maar eens een moment helemaal stil, sta geen gedachte toe en ervaar je adem, je aanwezigheid. Is er dan nog een probleem?Nee, zonder gedachten kan er geen probleem zijn! Een andere krachtige oefening die je kan helpen om minder te piekeren, is om dankbaarheid te cultiveren. Je kunt eens gaan zitten en gewoon het gevoel van dankbaarheid toelaten. Denk aan alle mensen, dieren en mooie…

Je taak is te zijn en niet dit of dat te zijn.'Ik ben dat ik ben' vat de hele waarheid samen.De methode wordt samengevat in de woorden 'Wees stil'.Wat betekent stilte? Het betekent vernietig jezelf.Want elke vorm of gedaante veroorzaakt problemen.Geef het idee op van 'ik ben die en die'.Alles wat nodig is om het Zelf te realiseren is stil te zijn.Wat kan er makkelijker zijn dan dat?Ramana Maharshi Toen ik in 2007 voor het eerst de Insight Meditation Society bezocht, zag ik daar iemand in een t-shirt lopen met een grappig opschrift. Het t-shirt was bedrukt ter ere van het dertigjarig bestaan van het meditatiecentrum. Onder een vrolijk poppetje in meditatiehouding, met hele wilde haren, stond gekrabbeld:Thirty years and finally a nobodyDertig jaar en eindelijk niemand.Na zoveel jaren vlijtig mediteren, niet eindelijk 'iemand' geworden, maar eindelijk alle ideeën over die je over jezelf had, achter je gelaten. Wat een bevrijding. Er stond ook niet: 'still a nobody' (nog steeds niemand). Want als je goed oplet, denken we meestal wel een of ander iemand te zijn, zelfs al is het idee van een miserabele mislukking.Door de meditatie laat je juist steeds meer onnodige ballast achter je. Uiteindelijk is er niets op te houden, niets te verdedigen. Je kunt gewoon 'zijn' en dat is helemaal genoeg.Daar vind je ware vrede, in de leegte en de stilte. Heel ongecompliceerd - en zuiver. 

Ooit ging ik voor een lange retraite naar de Insight Meditation Society (IMS) in Massachusetts in de Verenigde Staten. Dit meditatiecentrum ligt iets buiten het stadje Barre, tussen de bossen en de meren. Het klimaat is er grillig en imposant. Als grote groep beoefenaars werden we begeleid door een heel team van wijze leraren. Die hielpen ons onvermoeibaar om een uitweg te vinden uit het ingebeelde doolhof en boven alle verlangens, ergernissen en illusies uit te stijgen.  Onderdeel van de beoefening was metta. We leerden de liefdevolle wensen te herhalen die bij de klassieke metta-meditatie horen: ‘Moge je vrij zijn van geestelijk lijden; moge je vrij zijn van lichamelijk lijden; moge je vrij zijn van gevaren; moge je gelukkig zijn en in vrede leven’. Of woorden van die strekking. Eerst wenste je al het goede aan jezelf toe en dan geleidelijk aan alle levende wezens. De metta-beoefening werkte verzachtend. Niet alleen omdat de liefdevolle wensen het hart openden. Het ontspande de verbeten retraite-worsteling waar je in terecht kon komen. Bovendien kon het heel behulpzaam zijn om eens concrete woorden als houvast te hebben, het hielp de concentratie. Met de metta-wensen had je mentaal iets te ‘doen’ en werd het makkelijker om bij de oefening blijven. Een verademing, als je al talloze malen in allerlei gedachtenkronkels verdwaald was geraakt, tijdens een poging om de adem te volgen.  In de pauzes was er genoeg tijd om een stukje te gaan wandelen. Meestal werd het een rondje om het meer heen. Dan kon je genieten van de kleuren van de bomen, die met het verstrijken van de tijd steeds geler en roder werden. Alsof de randen van het stille water in brand stonden met vlammen tot aan de hemel. Tenslotte doofden ook deze kleuren uit, als de bladeren begonnen te vallen. Na een…

In het hindoeïsme is er de drie-eenheid van Brahma de schepper, Vishnu de in-stand-houder, en Shiva de vernietiger of vernieuwer. Terwijl in onze cultuur de schepper het hoogste is, is in het hindoeïsme Shiva, de vernietiger het belangrijkste. Waarom zou dat zijn?Het leven is voortdurend in beweging. Voor beweging is verandering nodig. Bij verandering moet het een plaatsmaken voor het ander. Pas als je hoe het tot nog toe geweest is, achter je laat, heb je ruimte voor de volgende stap. Zo hangen vernietigen en creëren nauw samen. Wat ons soms tegenhoudt in dit proces, is onze gehechtheid of onze angst voor wat er verloren zou kunnen gaan. Maar in feite is er nooit een einde, het leven gaat eeuwig door, steeds in andere vormen met nieuwe mogelijkheden. Begin december besloten wij onze geliefde zitbank, waar zoveel mensen dankbaar op hebben zitten mediteren, eindelijk maar eens te vervangen. De stof was wel erg versleten. Maar we vonden geen enkele bank zo fijn als deze en we hebben bovendien een hekel aan weggooien wat nog bruikbaar is. Dus zochten we liever bij een stoffeerder een mooie lichtbruine stof uit. Hij nam de bank mee en ging er alles aan doen hem vóór de kerst klaar te hebben. Maar helaas, op het nippertje meldde de stoffeerder dat hij positief getest was, dus het duurde nog tot na de jaarwisseling.Gisteren werd de bank eindelijk terugbezorgd, maar nu bleken de kussens er niet meer goed op te passen; de hoezen waren veel te klein gemaakt. Dus die moeten weer overnieuw. Ook de kleur van de nieuwe stof valt opeens heel anders uit, bijna oranje... Nou ja. Eenvoudig het beeld dat we in ons hoofd hadden, loslaten en omarmen wat het leven gebracht heeft. Hoe fijn. Nu zitten we op een oergezellige chaos, wat wil je nog meer. Het leven is vol vrolijke wendingen. Shiva…

Op 8 december is (volgens de zentraditie) de Verlichtingsdag van de Boeddha. Wij vieren dat hier ook, met een kaarsje, zenbuigingen en de Hartsoetra. In zijn jonge jaren was de Boeddha nog prins Siddharta.Op een dag ontsnapte hij uit de luxe van het ouderlijk paleis en ontdekte het leed in de wereld; hij zag voor het eerst ziekte, ouderdom en dood. Realiseerde zich, dat deze voor iedereen onontkoombaar zijn. Het luxueuze leven verloor geheel zijn glans, de prins verlangde slechts een uitweg te vinden uit dit menselijke lot. Hij ontvluchtte het paleis voorgoed en probeerde jarenlang door middel van uiterst strenge ascese boven zijn verlangens en behoeften uit te stijgen. Hij hongerde en putte zichzelf uit, tot hij uitgemergeld  was als een levend skelet. Maar hij moest tenslotte erkennen, dat hij daarmee nog steeds geen werkelijke rust gevonden had. Toen, ten einde raad, herinnerde hij zich, hoe hij als jongetje ooit onder een boom had gezeten en vanzelf in een diepe meditatie was geraakt. Terwijl hij stil had toegekeken hoe de akkers door de volwassenen werden omgeploegd, had hij opeens een grote vrede in zichzelf ervaren.Nu, jaren later, begreep hij dat hij het in die natuurlijke staat moest zoeken, zonder overmatig streven. Simpelweg stil te zitten en te zijn. Eerst nam hij wat rijst tot zich om aan te sterken en toen zette hij zich ontspannen maar alert onder een grote boom.Alhoewel hij stil en in vrede wilde zijn, werd hij toch bezocht door allerlei kwellende gedachtengolven, in het boeddhisme 'Mara' genoemd: de personificatie van alles wat ons in verwarring en in verleiding brengt.Herkenbaar? Deze Mara bracht zijn dochters ten tonele, die Siddharta probeerden af te leiden en verleiden, en vervolgens verschrikkelijke monsters en angstaanjagende taferelen die hem schrik aan moesten jagen. Maar de jonge asceet bleef eenvoudig onbewogen zitten - en zoals het…

Mijn vader was een filosoof met een grote liefde voor kunst. Toen ik op mijn vijftiende een vriendje (R.) kreeg die eveneens een filosofische inslag had, begonnen die twee lange gesprekken met elkaar te voeren. Ik ging meestal liever basketballen, maar soms luisterde ik een tijdje mee. R. zat voor de tweede maal in zes VWO en hij kreeg bijles in onder andere wiskunde. Ik hoorde hem met mijn vader diepzinnig praten over het moment dat een wiskundige vergelijking uitkwam, als alles weer werd teruggevoerd tot nul. Dat gevoel van tevredenheid en rust, als er niets meer overbleef. Ze waren hier samen heel enthousiast over. Mijn vader bracht dit ook op de kunst terug: hoe schilderijen of andere kunstwerken die je aanvankelijk prikkelen, tenslotte een gevoel van balans overbrengen als je maar lang genoeg kijkt. Een natuurlijke harmonie. Jaren later voerde ik zelf vaak lange en felle discussies met mijn vader. Het begon altijd over een of ander filosofisch onderwerp waarover we van mening verschilden (leek het). Bijvoorbeeld dat je geen principes moet hebben (zei hij) of juist wel (zei ik). Dan praatten we samen net zo lang door, tot we verwoord hadden en begrepen wat we er precies mee bedoelden. Eigenlijk bleek gaandeweg altijd, dat we helemaal op één lijn zaten. Het was altijd een kwestie van woorden en definities. (Bijvoorbeeld: zijn principes blinde dogma’s of meer een leidraad?) Wat er voornamelijk gebeurde in zo’n discussie was luisteren, definiëren, nuanceren, verfijnen, en vooral gas leren terugnemen, om echt open te staan. Aan het einde bleef dan een sterk gevoel van verbinding en tevredenheid over. Ik werd altijd geraakt door mijn vaders liefde voor zuiverheid en waarheid, zijn enorme betrokkenheid om het allemaal tot op de bodem uit te pluizen. Daar leerde ik heel veel van. Hij zou het er nooit bij laten, het moest en…

 Siri,  wat is de zin van het leven? Daar kan ik je nu geen antwoord op geven, maar geef me wat tijdzodat ik een enorm lang toneelstuk kan schrijven waarin niets gebeurt. .. Wat willen we eigenlijk? Lang geleden leerde ik een bijzondere oefening. Hij ging zo:  1. Neem iets in gedachten dat je heel graag wilt verwezenlijken. Misschien verlang je naar succes, een reis, een huis, een mooier lichaam, een relatie of juist afzondering....Denk daar eens aan, en voel ook hoe het is om ernaar te verlangen; het verheugen en het hunkeren.2. Maak je bewust: wat is het eigenlijk dat je hoopt te ervaren door dit moois dat je verlangt?Vreugde, trots, erkenning, liefde? Maak het je eens bewust.3. Kijk verder: waarom wil je dit eigenlijk ervaren, die trots, tevredenheid, of wat dan ook? Wat kan die ervaring je brengen?4. Herhaal vraag 3 eventueel tot je niet verder komt/er niets meer 'onder' ligt.Hoe voelt dit? Deze oefening was indertijd een grote eye-opener voor me. Hij liet me inzien dat alles wat ik verlangde en deed, voortkwam uit een verlangen naar vrede - zelfs de meeste neurotische acties.Zoeken we niet altijd naar rust: bevrijd te worden van onze onrust?  ... Vrij van verlangens Ooit waren Stef en ik op straatretraite in Brussel met zenleraar Frank de Waele. We leefden een paar dagen lang op straat; sliepen 's nachts op stukken karton tegen een kantoorgebouw aan.Op een ochtend zaten we met zijn allen in station Brussel-Zuid, heel rustig en stil in een cirkel op de vloer. Een Afrikaanse jongeman met troebele ogen begon nieuwsgierig om ons heen te stommelen; het leek alsof hij iets gebruikt had. Hij was door ons gefascineerd en gebaarde dat hij er bij wilde komen zitten. We maakten gewillig plaats en namen hem in onze kring op. Stef vroeg hem vriendelijk: 'Qu'est-ce que vous cherchez?' ('Wat zoek je?') 'Je veux tranquillité!' zuchtte de jongen. ('Ik wil rust!') Hij…

Tijdens een strenge winter verbleef Dan Xia in een zentempel in Changan, die helemaal ingesneeuwd raakte. Na een paar dagen was alle brandstof op en kon er zelfs niet meer gekookt worden. Bibberend van de kou begon Dan Xia de houten boeddhabeelden van het altaar af te halen en in de kachel te verbranden. De andere monniken waren geschokt: 'Wat doe je nu? Je vernietigt onze heilige beelden en beledigt de Boeddha!''Leven deze beelden dan? En zijn ze ontwaakt?' vroeg Dan Xia. 'Natuurlijk niet, ze zijn van hout,' zeiden de monniken.-'Dan zijn het gewoon stukken brandhout en komen ze goed van pas. Geef er nog eens een paar door, het is echt koud!' Toen de sneeuwstorm eindelijk was gaan liggen, haalde Dan Xia op de markt nieuwe boeddhabeelden voor het altaar. Hij stak wierook aan en op zijn knieën zong hij er talloze soetra's voor.'Vereer je nu het brandhout?' vroegen de monniken ondeugend.'Nee,' zei Dan Xia zacht, 'ik eer de Boeddha in deze heilige kunstwerken.' Eerste indrukken Ik groeide op in een huis vol boeddhabeelden. Het was in de jaren zeventig en mijn ouders hadden op de een of andere manier een grote liefde voor Aziatische kunst opgevat. Die was toen nog niet zo makkelijk vinden; boeddha's waren nog tamelijk exotisch in die tijd. Dus mijn ouders moesten bijvoorbeeld naar het veilinghuis dat eens in de zoveel tijd Aziatische kunst aanbood, om telkens weer een kleine aanwinst voor hun collectie te vinden.  En zo stonden er op den lange duur bijna twintig boeddhabeeldjes, klein en middelgroot, door ons huis verspreid. Ik dacht er als kind niet over na, het hoorde gewoon bij het huis, net zoals de andere kunstvoorwerpen: een schilderij, een litho, een vaas. Geen idee dat er zoiets als 'boeddhisme' bestond - laat staan wat dat zou inhouden.Wel kon ik in mijn…