De pijl die lijden creëert
Tijdens de afgelopen zenzondag mediteerden we op een bekende analogie uit het boeddhisme. Iemand die getroffen is door een pijl wordt onmiddellijk daarna door een tweede pijl geraakt. Zo ontstaat een groot lijden.
Om welke twee pijlen gaat het hier?
De eerste pijl zijn de uitdagingen van het leven, waaraan niemand kan ontsnappen – tegenslag, ziekte, ouderdom en dood. De tweede pijl is onze mentale reactie op de eerste pijl. Het is ons verzet, onze boosheid, verontwaardiging, verdriet, wrok en verlangen. Deze tweede pijl bepaalt hoe we de eerste ondergaan.
De eerste pijl is onvermijdelijk, maar het is niet nodig – zegt de Boeddha – om een tweede pijl toe te voegen. Waarom zou je eigenlijk? Als je het leven simpelweg neemt zoals het komt, zonder het te dramatiseren, dan worden de dingen veel lichter. Je hoeft er geen mening over te hebben, je hoeft ze helemaal niet persoonlijk op te vatten.
Je zou deze wijsheid kunnen samenvatten in een formule:
lijden = pijn x verzet
Hoe meer verzet (oordeel, afkeer, verlangen naar iets anders, enz.) je hebt tegen de hobbels van het leven, des te groter het lijden dat je ervaart. Is het niet zo?
Door meditatie worden we ons bewust van gedachten die een tweede pijl creëren. We worden er dan niet meer zo door bepaald, laten ze steeds makkelijker los. We ervaren steeds meer ruimte en rust, stromen mee met het leven. Dat is de winst van meditatie en mindfulness.
Een andere analogie met een pijl
Toen ik vorige maand in Portugal in retraite was, citeerde iemand daar een prachtig gedicht. Helaas weet ik niet meer van wie het was, maar het ging zo:
‘Ik heb duizend vijanden,
maar slechts één pijl.’
Dit is weer een andere analogie met een pijl. Wat zijn de duizend vijanden? De kraan lekt, je partner snurkt, er is een file, je hebt faalangst, de kranten schreeuwen slecht nieuws, je wou dat je meer vakantie kreeg, de loodgieter komt te laat, je eet teveel chocolade.
Voor wie moet je die ene pijl die je hebt nu gebruiken? Juist ja, voor jezelf. Nee, geen letterlijke zelfmoord, het is een pijl van helder zien.
Richt je blik eens naar binnen en zoek nu de persoon die onder de duizend vijanden lijdt. Waar zul je hem of haar vinden? Waar is die ‘ik’? Als je stil en eerlijk kijkt, is er niemand hier. Er is alleen maar ruimte en stilte. De stem van ‘ik, mijn, mijzelf’ is plotseling tot zwijgen gebracht. De ingebeelde oorlog is voorbij, de vijanden zijn in het niets verdwenen. Er is vrede.
Dat is ware wijsheid en werkelijk zelf-inzicht.
